Oldambt| Midden Groningen
Veendam|Stadskanaal
Groningen|Nrd Drenthe
Verslag krui-tocht door Het Hogeland 11, 12, 13 april 2025
Tuinderij Klein Alma, Bedum
De Krui-tocht met het thema ‘Groningen weeft...’ doet haar tweede gemeente aan: Het Hogeland.
We arriveren vrijdagochtend vroeg op Klein Alma in Bedum, bij de tuinderij van Aukje Stoffelsma samen met haar man Stefan Kleintjes. Deze prachtige nieuw gebouwde plek is ontworpen door de architekten Rene Wubs en Geir Eide van Ontwerpstation Loppersum, en is gerealiseerd na een intense periode van 10 jaar onderhandelen over de aardbevingsschade, een alles overnemend vaak machteloos proces.
Aukje streeft met Klein Alma naar een biologische Community Supported Agriculture (CSA) tuinderij.
Ze is zes jaar geleden begonnen en verzamelde ruim 100 mensen om de tuinderij heen (oogstaandelen en pakketten etc).
“Ik ben actief geweest met de gedachte gemeenschapsgedragen landbouw en zat uiteindelijk een blauwe maandag in een praktijkgroep van Economy Transformers. O.a. daar kwam ik in aanraking met het feit dat grond geen productiemiddel of kapitaal kan zijn en vrij gekocht zou moeten worden”
Haar vernieuwde missie is om oogstdeelnemers mee te nemen in het verhaal van wat gemeenschapsgedragen landbouw allemaal kan zijn. Dat je geen passieve klant bent die z'n mandje wekelijks kan vullen, maar dat je deelnemer bent aan landbouw waar je uit eet en daar mee ook verantwoordelijkheid draagt voor hoe die landbouw is. "Ik zie als een soort eindresultaat dat onze tuinderij van de gemeenschap en daarmee van zichzelf wordt. Dat ik en volgende tuinders daar werken en hun boterham mee verdienen etc. zonder steeds weer met dat kapitaal te maken te hebben".
Een van de betrokken en actieve mensen bij Klein Alma is Anne Haan, die de rest van de dag met ons mee wandelt.
Tuinder Aukje vertelt met bezieling over haar gemeenschapslandbouw (CSA: Community Supported Agriculture) . Deelnemers kopen een oogstaandeel en worden zo letterlijk mede-dragers van de tuin. Boer en burger dragen samen de lasten en delen de lusten. Een plek van herstel, ook voor Aukje zelf, na een moeilijke periode van aardbevingsschade. Aukje vertelt. (zie knop onderaan)
In de schuur, die ook dienstdoet als lesruimte, weven we verhalen. Nellian deelt hoe ze haar uitvaartonderneming overdroeg aan de toekomst, zonder het te verkopen. Han-Paul vertelt over zijn werk met deelmobiliteit — beiden voorbeelden van vernieuwende kracht van onderop. We eindigen symbolisch: een briefje van honderd wordt begraven, mét bloemzaad. Een terugbetaling aan de Aarde, met rente in kleur.
De Holm, Den Andel
In De Holm in Den Andel bruisen de verhalen van gemeenschapskracht. Sandra en Marja vertellen ons over wat ooit een school was en nu een levendig dorpshart is. Ze hebben H’Andel (onze winkel), de Thuiskamer, de Thuiskeuken, de Maakplaats, verhuren ruimtes en organiseren ook Dorps Ondersteunende activiteiten. Een succes nummer in de het dorp. De nieuwe Maakplaats, zelf gebouwd voor €30.000, vertegenwoordigt een waarde van drie keer zoveel — maar is onbetaalbaar geworden: “nooit meer te koop.” Het is de kracht van geld omzetten in waarde, en dan weer naar nul brengen, zodat het voor iedereen blijft. Henry’s betrokkenheid bij het Bronplan, waarin waarden en de binnenkant (de ziel) centraal staan, leeft hier voort. Roelynke overhandigt hem een gastenboek — met de opdracht om verhalen voor de Aarde aan elkaar te blijven weven.
Het Groen Gasthuis, Warffum
In Warffum worden we warm ontvangen in het Groen Gasthuis, waar Rommy Hoopman en Marianne te Velde vertellen (knop hieronder) over hun zorgvisie: het emotionele brein centraal, omringd door tuin, muziek en menselijke nabijheid en omringd door een prachtige ruime tuin met veel bewegingsvrijheid en toch beschermd. De verbouwing werd mogelijk gemaakt door een brede gemeenschap, een prachtig voorbeeld van zorg als gedeelde verantwoordelijkheid. Inmiddels heeft het Groene Gasthuis 27 mensen in dienst die de bewoners begeleiden. Het onderhoud van het monumentale historische pand, een voormalige notariswoning, is een flinke opgave. Het Groene Gasthuis is verbonden met de gemeenschap in activiteiten: zo is ze verbonden met Kunstkerk Hogeland, zo zijn de bewoners ook echt dorpsbewoners van Warffum.
Kunstkerk Hogeland, Warffum
Even verderop, in de Kunstkerk Hogeland, vertellen Gerrie Jonker en Jan Dirk Gardeniers hoe zij kunst en ambacht verweven met basisonderwijs. Geen losse projecten, maar een structureel traject. "We ontzorgen de basisscholen en werken met specialisten. Onze docenten zijn ervaren vakmensen die goed zijn in het begeleiden van het creatieve proces. Zij werken graag voor en met basisschoolkinderen. Ambachten en makers zijn verdwenen, kinderen weten niet meer hoe gebruiksvoorwerpen gemaakt worden. Wij vinden het belangrijk om kinderen te leren zelf dingen te maken, zodat ze zelf oplossingen verzinnen en zo meer gevoel krijgen voor techniek.
Deze middag is de voorvertoning van de film De Kloof, door jongeren zelf gefilmd en gespeeld. Jongeren blijven vaak terugkomen en met ons verbonden. We verwachten weinig van de overheid,” zegt Jan Dirk, “dus we doen het zelf.” En met succes. Ook hier begraven we een briefje van honderd — als daad van dankbaarheid en hoop.
Tocamaheerd, Uithuizen
De Groningse Waddenkust is prachtig. We wandelen verder langs eeuwenoude kerkjes, uitgestrekte polders, piepkleine havens. Te midden van dit unieke gebied staat Huize Tocama in Uithuizen: een indrukwekkende boerderij uit de negentiende eeuw. Tocamaheerd bestaat uit een voornaam voorhuis en grote schuren die vroeger vol aardappels lagen en waar paarden op stal stonden. In het huis zijn kluizen van de periode dat de hereboer een Amerikaanse Bank runde vanuit het huis. Eromheen ligt een slingertuin uit 1880 die wordt gerestaureerd, het grenst aan het landgoed Menkemaborg.
Harry Hoek ( voorzitter Stichting Tocamaheerd) vertelt over rijke landbouwgeschiedenis én over de droom om deze plek nieuw leven te geven, als geschenk aan de gemeenschap.
Huize Tocama heeft aardbevingsschade en wordt daarom grootschalig gerestaureerd en versterkt. Er worden verschillende duurzaamheidstechnieken toegepast, zodat het pand wat betreft energievoorziening volledig duurzaam kan zijn. Ook de uit 1880 stammende slingertuin wordt gerestaureerd.
Educatie is een speerpunt in de nieuwe plannen voor de Tocamaheerd. Het terrein wordt een van de Ontwikkelcentra van Vakland Het Hogeland. Hier leggen leerlingen uit het voorgezet en beroepsonderwijs de basis voor hun toekomst op de arbeidsmarkt. Ook mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt gaan aan de slag op de Tocamaheerd. De eerste educatieprojecten gaan al van start tijdens de bouwfase.
Daarnaast komt op het terrein een informatiepunt voor de Waddentoerist, een kinderspeeltuin geschikt voor kinderen met een beperking en een beeldentuin met oude fruitboomgaard. Bovendien krijgt de Menkemaborg hier een expositieruimte en een museumwinkel.
De verbouwing word mogelijk gemaakt door een brede gemeenschap, een prachtig voorbeeld van zorg als gedeelde verantwoordelijkheid.
Klein Alma, De Holm, Het Groen Gasthuis, De Kunstkerk, Tocamaheerd
Wat beeldverslagen:
12 april
zaterdag 12 april 2025, Thesinge, Nederland
Eemstuin in Uithuizermeeden
Niet ver van de Waddenzee ligt de Eemstuin, een krachtige plek waar groente op natuurlijke wijze wordt geteeld volgens biologisch-dynamische principes door Liz en Jouke. Iedere vrijdag staan ze op de Groningse Vismarkt en wekelijks bezorgen ze groentepakketten in de regio.
De Eemstuin is een plek waar ruimte is voor mensen die rust of zorg vragen. Vorig jaar is Het Huis Voor De Aarde gebouwd
Janny leidde ons rond. Ze hielp bij het vrijkopen van een stuk van de tuin en vond haar plek in een tiny house op het terrein, bijdragend aan de tuin en de gemeenschap.
De grond is inmiddels geschonken aan de stichting Mens en Aarde en is dus nooit meer te koop. Wouter en Kathinka van de stichting kwamen ook nog even langs en liepen een stukje met ons mee.
Waddenslager in Uithuizermeeden
“Bij ons mogen varkens gewoon varken zijn,” zegt Petra trots. Buiten in de weides kunnen ze wroeten, luieren en in de modder rollen. Geen stress, geen haast. Petra leidt ons enthousiast rond.
In de winkel ontmoeten we Erwin. “We begonnen ooit met vier biggen,” lacht hij. “En het liep prettig uit de hand.” Nu levert hun ambachtelijke slagerij uitsluitend vlees van kleinschalige, biologische boeren die net als zij duurzaamheid en dierenwelzijn vooropstellen. Met trots zegt hij: “Ik ben nu boer, dat was ik nooit.” Met hulp van het dorp en crowdfunding konden ze de winkel kopen en verder opbouwen. Ze bieden een compleet aanbod aan traditioneel klaargemaakte worsten, broodvlees en vleessoorten. Rund, (bof)kip, lam en varken zijn allemaal bij ons verkrijgbaar!
In de winkel treffen we ook Joke, die een prijs ontving van de Vlinderstichting voor haar beheer van akkerranden (zie video: https://www.youtube.com/watch?v=4SKhNKB3s8g ).
’t Wieshoes in Warffum
Rond het middaguur arriveren we bij ’t Wieshoes, het kloppend hart van Vakland Het Hogeland en de gebiedscoöperatie Het Hogeland. De naam van 't Wieshoes is bedacht via een prijsvraag en verwijst naar ‘wijsheid’ en ‘de weg wijzen’.
Engbert Breuker en Frans Huissen ontvangen ons in ’t Wieshoes, een bruisende plek van leren en samenwerken. Leerlingen van Het Hogeland College, de plusklas van Lauwers & Eems, en het afhaalpunt van Biblionet Groningen vinden er hun plek. Het Vakland Café, cursussen, ICT-hulp, een e-LAB en zelfs een 3D-printer maken van dit huis een plek vol mogelijkheden. “Een leven lang leren,” zegt Engbert — en dat voel je hier.
Na inspirerende ontmoetingen eerder die dag, vervolgt de Krui-tocht haar pad naar het dorp Sauwerd. Daar bezoeken we de dorpswinkel, een plek van ontmoeting en van betekenis voor de hele gemeenschap. De winkel kampt met een forse schuld bij de bank – een ton. Maar het dorp laat zich niet uit het veld slaan. Met enthousiasme en vastberadenheid is men gestart met een crowdfundingsactie om deze last te verlichten. De winkel moet blijven, en de gemeenschap staat op. Eigenaarschap is niet altijd individueel. Soms is het iets wat je samen draagt – en daardoor ook samen oplost.
Even verderop ligt Schelligheheert, een voormalige melkveehouderij, nu eigendom van de provincie Groningen. Maar de boerderij en de omliggende 60 hectare landbouwgrond worden binnenkort afgestoten. Arie Moerman neemt ons mee in het verhaal. De stichting Schelligheheert, gevormd door dorpsbewoners, ziet een kans. Zij willen het beheer overnemen, niet om te behouden wat was, maar om te bouwen aan wat kan zijn: een plek voor duurzame landbouw, tuinbouw, landschapsontwikkeling en cultuur. Een toekomst die recht doet aan de geschiedenis, én nieuwe betekenis geeft aan het gebied. Hun plannen zijn doordacht en veelomvattend: met ruimte voor bewoning, verkeersveiligheid en zelfs compensatie voor de impact van de 380kV hoogspanningslijn. Hier groeit hoop, geworteld in de bodem van verantwoordelijkheid.
De dag eindigt in het sfeervolle kerkje van Klein Wetsinge, waar de geur van eten en de schoonheid van de plek samenkomen. Aan lange tafels wordt niet alleen gegeten, maar ook gedeeld. Verhalen, zorgen, ideeën.
In de afsluitende weefdialoog geeft Anne een inkijk in de visie van Het Onderste Boven, die de kracht van onderop laat zien van inwoners, die ontwikkelen en daarmee investeren in hun eigen leefgebied. "Wij zoeken naar een nieuwe verbinding tussen inwoners en de overheid. Wij denken dat Nij Begun hierin een kanteling kan zijn, dat de ereschuld, die een morele schuld is, kan worden ingezet op een onderstroom in de Groningse samenleving, die gemeenschappen bouwen die verantwoordelijkheid nemen, die waarde creëren . Wij denken aan een Participatie Depot." Henry nodigt ons uit om anders naar economie te kijken: niet als een systeem van bezit, schuld en groei, maar als een ademend geheel waarin ruimte is voor zorg, natuur en gemeenschap. Als model voor een gezonde economie kunnen we naar de natuur kijken, die al miljoenen jaren het ons voordoet.
Eemstuin, Waddenslager, Waddenvarkens, 't Wieshoes, Dorpswinkel Sauwerd,
Beeldverslagen:
13 april
Groningen Weeft – De laatste lussen van Het Hogeland
Café Bulthuis, Eenrum.
Op deze zondagochtend beginnen we in Café Bulthuis, waar burgerkracht opnieuw zichtbaar wordt. Dankzij een lokaal initiatief is Café Bulthuis in Eenrum sinds 2023 in handen van het dorp zelf. Het is een monumentaal pand met een eeuwenoude geschiedenis, van een doorrit voor paarde koetsen tot aan dansen bij Bulthuis in de danszaal boven. Een plek waar samen werd gekomen om elkaar te ontmoeten en er was ook mogelijkheid om te logeren.
De Gemeenteraad van Eenrum had er een vergaderruimte, aan de wanden hangen nog de burgemeestersportretten. Het dorp wil deze historische plek behouden en een nieuwe vitale toekomst geven. Een krachtige daad van collectief eigenaarschap — waarin gemeenschap geen woord is, maar een werkwoord.
Tialda Haartsen ( voorzitter van Stichting Treffend Eenrum ) presenteert de plannen en ontwerpen voor de toekomst van Café Bulthuis: een link naar het filmpje staat hieronder.
Woonerf De Plantage
We wandelen door naar Woonerf De Plantage, waar het idee van samenleven letterlijk is ingebed in de grond. Negen eigentijdse woningen, elk met een privéplek, maar ook met gedeelde verantwoordelijkheid voor tuin en omgeving. Van jonge gezinnen tot tachtigplussers: hier zorgen de bewoners sámen voor het landschap. Acht huizen zijn inmiddels bewoond; het negende wordt dit jaar gebouwd. Het erf ademt aandacht — voor nabuurschap, voor de aarde, en voor elkaar.
Wongema en Voedselbos Hornhuizen
De dag eindigt op een plek die alles samenvat: Wongema in Hornhuizen, geïnitieerd en ontwikkeld door Erik Wong, grafisch vormgever en docent aan de Rietveld Academie in Amsterdam, woonachtig in Hornhuizen tegenover het monumentale café wat zou worden afgebroken. Erik heeft met het behoud van het pand er een vitale plek van gemaakt waar studenten en jongeren graag verblijven en het dorp een krachtige boven-regionale impuls gegeven. Na ruim 10 jaar is het pand aangekocht met lokale financiering en voorgezet door Wilbert van de Kamp. Samen met het dorp is het een bruisende ontmoetingsplek voor het dorp zelf als ook voor gasten van verder weg. We worden hartelijk ontvangen door twee jonge herbergiers die voor ons hebben gekookt. De geur van eten vult de ruimte.
Paulien Seinen en Clary Rooda nemen ons mee en vertellen over het Pluk Ommetje dat ook een bewegingsommetje is rondom Hornhuizen. Ze laten ons het voedselbos zien wat door inwoners is opgezet.
Aan tafel sluiten we onze Krui-tocht door Het Hogeland af — met gesprekken, herinneringen en nieuwe ideeën.
Wat begon als een tocht met een kruiwagen, eindigt in een kring van verbondenheid. Van dorp tot erf, van tuin tot tafel, van pelgrim tot pelgrim. De Aarde beweegt onder onze voeten, maar wij bewegen mee — met zachtheid, met kracht, en met elkaar.
Café Bulthuis, Woonerf De Plantage, Wongema
Beeldverslagen: